Litast um á páskadagsmorgni

Eins og gildir um flesta tilbreytingu í daganna rás liggja rætur páskahalds aftur í forneskju, löngu fyrir daga kristninnar. Nafnið er þó rakið til hebresku þar sem pesah var heiti á einhvers konar alþýðuhátíð með vorkomu og talið merkja hlaup eða stökk, sem vísar í ærsl almúgafólks. Á þessum tíma fæðast fyrstu lömbin og vænta má um sama leyti bygguppskeru. Meðal Gyðinga var haldin páskahátíð eftir vorjafndægur og hjá kristnum söfnuðum var þá minnst upprisu Krists sem þeir töldu hafa orðið um þetta leyti. Páskaheitið berst svo til okkar gegnum grísku, latínu og fornsaxnesku að talið er. Engilsaxar tala hins vegar um Easter og Þjóðverjar um Ostern, sem er gamalt heiti á vorhátíð norðan Alpa, tengt austur-átt þar sem hækkandi sól rís er vorið nálgast. Á Norðurlöndum hélst hins vegar páska-nafngiftin sem fyrirfinnst í íslenskum handritum frá því um 1200 og er þá sem karlkynsorð í fleirtölu líkt og nú.

Allir vita að páskar eru hreyfanleg hátíð innan almanaksins þannig að munað getur 35 dögum frá tunglkomu eftir vorjafndægur. Eftir þessari höfuðhátíð dansar síðan fjöldi annarra tyllidaga frá upphafi lönguföstu og þar til um níu vikum eftir páska. Árni Björnsson, sá mikli meistari daganna, talar um hræranlegar hátíðir fyrir þetta helgidagakerfi, sem á latínu kallast festa mobilia, á ensku movable feasts og á þýsku bewegliche Feste.

Margt er á hreyfingu um þessa páska í okkar samfélagi eins og víðar um heiminn og aðeins hálfur mánuður í ögurstund alþingiskosninga. Krepputímarnir sem við nú erum vitni að munu skilja eftir sig djúp spor í minni margra, enda láta þeir fáa ósnortna. Enginn veit hvenær og hvernig þeim hremmingum muni  linna. Margir upplifa kreppuna líkt og náttúruhamfarir og hneigjast til að halda að þeir fái engu ráðið um frekari framvindu. Alltof lítið fer fyrir umræðu um ástæður þessara efnahagslegu hamfara sem eiga sér langan aðdraganda. Upptök þeirra er að finna í efnahagskerfinu sem þróast hefur á Vesturlöndum um aldir og kennt er við kapítalisma. (sjá heimasíðu: www.eldhorn.is/hjorleifur) Engu er líkara en þorri hagfræðinga kynoki sér við að varpa ljósi á það samhengi. Ástæðan er sennilega sambland af ónógri yfirsýn og þeirri blindu trú á markaðinn sem byrgt hefur mörgum sýn síðustu áratugina.

Kreppan verður vonandi mörgum tilefni til að hrista af sér doðann. Aðeins með þátttöku og umhugsun getur fólk orðið þess megnugt að byggja upp bærilegt líf og koma í veg fyrir að allt falli í sama far. Hættan á því að það gerist er veruleg eins og best sést af viðbrögðum margra stjórnmálamanna og kom vel í ljós í yfirborðskenndum yfirlýsingum leiðtogafundar iðnríkjanna 20 í byrjun þessa mánaðar. 

Hér á Íslandi ristir umræðan ekki djúpt á heildina litið. Vinstri grænir eru eini stjórnmálaflokkurinn sem nú í aðdraganda kosninga gerir kröfu um að önnur gildi verði ráðandi í samfélaginu framvegis. Flokkurinn hefur allt frá því hann var stofnaður fyrir 10 árum varað við fyrirsjáanlegri kollsiglingu og krafist róttækra breytinga með sjálfbæra þróun og hófstillingu sem leiðarljós til framtíðar litið. Vinstri grænir hafa andæft af þrótti stóriðjustefnunni, varað við útrásinni og gert kröfu um að siðræn gildi en ekki auðgildi ráði för í samfélaginu.

Ekki aðeins ráðandi stjórnmálaöfl heldur einnig fjölmiðlar hafa brugðist hlutverki sínu og auðveldar það ekki almenningi að halda áttum. Enn er oftast fjallað um stjórnmálaflokkana sem óskipt mengi sem sé undir sömu sök selt. Þetta birtist m.a. í spillingarumræðu síðustu daga tengt fjárstyrkjum til stjórnmálaflokka. Einnig þar hefur Vinstrihreyfingin - grænt framboð sérstöðu með opið bókhald um langt árabil og hófsemi í fjáröflun og fjárútlátum tengt starfsemi sinni. Yfir þessu er þagað þunnu hljóði, sem kannski er vorkunn þegar keppinautar eiga í hlut, en opinberir fjölmiðlar hafa hér enga slíka afsökun.

Ánægjulegasti viðburður í dymbilvikunni var frumsýning myndarinnar Draumalandið. Þar er á ferð fólk sem hefur áttað sig meira en "til hálfs" og hristir rækilega upp í  oss "svefngöngum vanans" svo notuð séu orð úr Söknuði Jóhanns Jónssonar. Framleiðandinn Sigurður Gísli Pálmason kom hugsun sinni skýrt til skila í viðtali við Fréttablaðið í gær, laugardag. Meðal þess sem hann bendir á er að eftir að grýla kommúnismans hvarf af sviðinu hafi læðst upp að okkur nýr einræðisherra " ... sem enginn tók eftir  en við lútum öll með einhverjum hætti. Þessi nýi einræðisherra er hagvöxturinn. Allt gengur út á að þjóna honum. Vöxtur, viðbót, aukning. Það verður að vera meira í dag en í gær. Þetta þýðir það eitt að neyslan þarf að aukast og það er út af fyrir sig mjög óheilbrigt. Fólk krossar sig ef hagsvöxturinn dregst saman."

Sigurður Gísli nefnir síðan mörg dæmi um hvernig hagvaxtarkrafan hafi bitnað harkalega á samfélagsgerðinni. Hann hvetur til sjálfbærni og að skapa frið og jafnvægi í okkar tilvist. "Það sem skiptir máli er að heilbrigð siðfræði búi að baki. Á því er mikill skortur, bæði hér á Íslandi og annars staðar. Og ef til vill liggja tækifærin til framtíðar í þeirri hugsun. Kannski er það alltaf gildismatið sem vísar veginn til góðs og ills."

Það er góð tilbreyting að hlýða á slíkan boðskap. Frumkvæði aðstandenda Draumlandsins vekur með manni bjartsýni á þessum páskadagsmorgni.

 

Athugasemdir

[Björgvin R. Leifsson, 12.4.2009 kl. 12:24]

Góð grein, Hjörleifur. Kreppan er að sjálfsögðu afleiðing af rotnu kerfi, sem byggir á einkaeign á framleiðslutækjum þjóðarinnar.

[Kristján Sigurður Kristjánsson, 12.4.2009 kl. 14:46]

Ég hef haldið að orðið sem vísað er í. "pesah" þýði framhjáganga. Á ensku hjá Gyðingum "pass over".  Og á rætur að rekja í því þegar engill dauðans gekk framhjá þeim dyrum sem blóði fórnarlambsins hafði verið roðið á dyrustafinn.

Hvað um það það virðist að flestar hátíðir sem haldnar eru í dag eigi upphaf tugþúsund ár aftur í tímann og tengist hringrás ársins.

[Hjörleifur Guttormsson, 12.4.2009 kl. 16:38]

Sæll Kristján.

Nú verð ég að vísa á mér lærðari menn og kannski ert þú í þeim hópi sem rýnir í hebresku. Ég vísa til Árna Björnssonar, Saga daganna, útgefin 1993, bls. 670. Hann segir þar m.a.: "Nafn hátíðarinnar á hebresku má einna helst umrita sem pesah eftir okkar stafrófi. Frummerking þess er talin vera "hlaup, stökk" og jafnvel "hökt". Það gæti bent til að danslæti og annað hopp og hí hafi verið haft í frammi á páskum hirðingja eins og einatt er í tengslum við alþýðuhátíðir. Má í því sambandi minna á föstugangshlaup í Evrópu á síðasta árþúsundi. Seinna tók orðið að merkja bæði páskalambið og hátíðina sjálfa."

[Kristján Sigurður Kristjánsson, 13.4.2009 kl. 20:24]

Páskar sem upphaflega kemur af hebresk orðinu pesaḥ eða pesach פֶּסַח sem þýðir „fara framhjá“, „ganga yfir“ en kom inn í íslensku gegnum orðið pascha í latínu er sameiginlegt heiti á einni af aðalhátíðum gyðinga og mestu hátíð í kristnum sið.

Það er háttur þeirra sem afneita kristnum sið að burtskýra allt sem tengist siðnum, í þessu tilviki er finnur Marxistinn Árni Björnsson skýringu sem hentar hans trú. Þetta var stundað grimmt í Sovétríkjunum, algengt var að menn væru "burtskýrðir" af ljósmyndum.